این بود گزارش محاکمه حاج شیخ فضل الله نوری چنان که صاحب منصب کشیکی آن روز نظمیه که خود در جلسه حاضر و ناظر بوده نقل می نماید از قرائن بتوان حدس زد که تمام جلسة محاکمه بیش از یک ساعت الی یک ساعت و نیم طول نکشیده، باید در نظر داشت همان وقتی که محاکمه جریان داشته همان وقت در میدان توپخانه بساط اعدام را فراهم ساخته اند و جمعیت کثیری هم خبر شده آنجا جا گرفته بودند و هیاهنوی هظیمی بر پا بود، همه در انتظار آوردن حاج شیخ فضل الله و به دار زدن او.
باید در نظر داشت که بعضی از سران هیئت حاکمه وقت را تحت مراقبت مخصوص قرار داده بودند تا اطلاع از قضیه پیدا نکنند.
بادی در نظر داشت که قضات قضیه به حدی عجلة در تسریع امر داشته اند که به حجاج شیخ مجال نماز عصرش را نداده اند.
با در نظر گفتن این همه باید نتیجه گرفت که غرض اصلی تشکیل یک محاکمه حقیقی نبود، بلکه می خواسته اند یک ظاهر محکمه ای را به آن داده باشند می خواسته اند حفظ ظاهری کرده باشند.
جاج شیخ فضل الله پیشاپیش محکوم به اعدام شده بوده است، بقیه فرمالیته بود، همچنین باید نتیجه گرفت که گفت و شنود هایی که در محکمه شده نه طولانی بوده و نه عمیق بوده، نه منظم بوده و محققاً ادعانامه ای در میان نبوده، جمعیت در میدان توپخانه منتظر بود، خواسته اند چیزهایی بگویند و چیزهایی بشنوند و همین.
حرف هایی که تاریخ تراش ها امروز راجع به محاکمه حاج شیخ فضل الله می زنند از کجا در آمده؟!
اگر نقل قول از اعضای محکمه است که از شما می پرسم آیا حرف شیخ ابراهیم ها را می توان در انی باره سند قرار داد.
آیا می توان حرف کسانی را که به حاضرین اخطار کرده اند که اگر یک کلمه از جریان جلسه را بیرون نقل کنید بروز او خواهید افتاد.
آیا می توان حرف چنین اشخاصی را مدرک ساخت.
اینکه از این، اما اگر تاریخ تراش ها اوراقی کتبی که بعداً منتشر شده ملاک اظهارات خود قرار داده اند که کذب محض بودن آن اوراق امری حتمی است، تا آنجات که من اطلاع دارم روزنامه های آن روز راجع به این وقعة عظما که در تاریخ ایران امر بی نظیری است چیزی ننوشته اند.
تاریخ تراش ها شهود موثقی ارائه نداده اند، اگر شهود موثقی می داشتند اظهارات ایشان در این امر مهم غلط و غلوط و ضد نقیض و خلاف واقع امر در نمی آمد؟
آیا خود محاکمه دور و دراز و سر فرصتی که تاریخ تراش ها برای حاج شیخ فضل الله تراشیده اند خود بهترین گواه کذب اظهارات و سوء قصد ایشان نیست؟!
چنین فرصت هایی نبوده که چننی محاکماتی صورت بگیرد! حقیقت این است که مدرک تاریخ تراش ها هم اظهارات شیخ ابراهیم ها است و هم محتویات بعضی اوراق کاذبه می باشد و از همه این ها مهمتر یک مدرک دیگری است مدرک ایشان ، این مدرک مهم دل و روده های خود تاریخ تراش هاست، این ها بدون هیچ گونه تشریفاتی پشت میز خود می نشستند و یک مقداری دروغ روی کاغذ استفراغ می کنند و بعداً از استشمام و تماشای زنگ و بوی قی های خود نشئه می شوند و همین.
این ها همه توی تاریکی می رقصند، وای اگر روشنایی برایشان و بر آثار ایشان بتابد، چه قیافه های زشت و کثیفی از ایشاق ظاهر خواهد شد.
نگفته نگذریم که راجع به هویت اعضای محکمه نیز دروغ زیاد گفته شده هرکسی خواسته است سری توی سر ها آورده اظهار لحیه و اطلاع کرده خودش یا رفیقش را عضو آن محکمه معرفی کند.
باری هیچ کس انکار نکرده که حاج شیخ فضل الله هفتاد ساله با کمال وقار و قدرت و اطمینان و بی اعتنائی و گاهی با تحقیر تمام نسبت به اعضای محکمه و سؤالات ایشان رفتار کرده است و با آنکه آن روز ها مریض بوده هیچ گونه ضعف روحی در آن همهمه از خود ظاهر نساخته است.
یکی از محترمین می گفت شیخ ابراهیم بعد از وقعة توپخانه به حدی در زنجان منفور شد که دیگر نتوانست آنجا بماند.
